کو گوش شنوا | گلایه‌های اهالی کتاب و نشر + تصاویر
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، فرهنگ مهمترین عنصر پایداری و سلامت هر جامعه‌ای است که به مثابه اکسیژن می‌ماند و از وظایف دولتمردان و ملت هر جامعه‌ای است که در امر فرهنگ‌سازی تمام تلاش خود را به‌کار ببندند، کتاب‌خوانی یکی از مهمترین راه‌های فرهنگ‌سازی در هر مملکتی است و به‌عنوان یک ابزار فرهنگ‌سازی در هر جامعه‌ای از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همین منظور در سراسر جهان نمایشگاه‌های مختلفی برای دسترسی بهتر مردم به کتاب‌های گوناگون برگزار می‌شود.
در ایران هم از سال 1366 به دستور رئیس‌جمهور وقت، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اولین نمایشگاه کتاب در تهران برگزار شد و از آن تاریخ به بعد روند هرساله آن تاکنون پیگیری شده است و تاحدودی در گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی جامعه اثرگذار بوده است؛ اما انتظارات کامل از آن که عادت شدن کتاب‌خوانی بین مردم است حاصل نشده است.
خبرنگاران رسا بر این شدند تا در حاشیه پنجمین نمایشگاه کتاب دین که در مصلی قم برگزار شده است ضمن انعکاس میزان استقبال مردم از نمایشگاه کتاب، مشکلات جاری در زمینه نشر کتاب را مانند علل گرانی کتاب، کاهش سرانه مطالعه جامعه، مشکلات بازار نشر و نویسندگان را بررسی کنند.
ساعت 4 بعدازظهر برای تهیه گزارش راهی مصلی قم شدیم، جمعیت نسبتا زیادی در محوطه مصلی حاضر هستند درحال قدم زدن در راهروهای نمایشگاه هستیم که چشممان به غرفه نهج‌البلاغه افتاد، این شروع مبارک را به فال نیک می‌گیریم.
وارد غرفه میشویم و با فاضلی که دوره جوانی را به تازگی سپری کرده هم‌سخن میشویم، از سیدحسن حجازی که مسئول غرفه نهج‌البلاغه است درباره مشکلات بازار نشر پرسیدیم او با قدری تأمل پاسخ می‌دهد: از مهمترین مشکلات نشر نمایشگاه‌های کتاب است، چراکه در سال‌های قبل ماهی سه نمایشگاه با عناوین مختلف برگزار می‌شد؛ اما در حال حاضر برگزاری یک نمایشگاه هم در ماه با مشکل روبرو است و دلیل آن هم کمبود بودجه است که وزارت ارشاد تأمین نمی‌کند؛ چراکه بُن کتابی داده نمی‌شود و در نتیجه نمایشگاهی برگزار نمی‌شود.
او در ادامه به مشکلات گرانی کاغذ اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد؛ گرانی کاغذ باعث افزایش چندبرابری قیمت کتاب شده است و مشکلات اقتصادی هم از طرف دیگر باعث شده که فکر و نیروی مردم درگیر معیشت و زندگی روزمره شود.
از سیدحسن چرایی پایین بودن سرانه مطالعه جوانان را جویا شدیم که پاسخ می‌دهد: سطح مطالعات مردم و جوانان بسته به معیشت و سطح مشکلات زندگی آنهاست و اگر مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم حل نشود بالتبع سطح مطالعات مردم هم پایین می‌آید، البته برگزاری نمایشگاه‌ها در مراکز استانی هم بسیار اثرگذار است.
او همچنین درباره فضای مجازی و تأثیر آن بر کاهش مطالعه می‌گوید: اوقات فراغت بیشتر مردم در فضای مجازی پر می‌شود و این فضا بیشتر صرف سرگرمی مردم می‌شود.
از او تشکر کرده و بازدید از نمایشگاه را ادامه می‌دهیم که به غرفه پژوهشگاه قرآن و حدیث می‌رسیم، با مسئول غرفه که جوانی خوش‌برخورد است مشغول مصاحبه میشویم، اتفاقا او هم از سادات است.
سیدمحمد صالح رضوی‌نیا مشکلات اساسی بازار نشر را این‌گونه توصیف می‌کند: با وجود مؤسسات و مجموعه‌های فرهنگی فراوانی که در حوزه نشر فعالیت می‌کنند؛ اما یکی از مشکلات اساسی در آثار منتشر شده بحث موازی کاری و عدم توازن محتوا برای مخاطب است، در همین استان قم حدود 140 مؤسسه وجود دارد که کتب مختلف را منتشر می‌کنند اما محتوای منتشر شده با ذائقه مخاطب و هدف خاص او هماهنگ نیست.
محتوای غیرکاربردی و یک‌نواختی اکثر کتابها
او چند لحظه‌ای در فکر فرو می‌رود و دوباره ادامه می‌دهد؛ محتوای اکثر کتابها کاربردی و مخاطب‌پسند نیستند و پراکندگی مطالب در اکثر کتابها آزار دهنده است، باید توجه داشت که جذابیت کتابها برای نسل امروز بسیار مهم است، ولی مشاهده می‌شود که کتب موجود دارای جذابیت کمی هستند، به نظر راه‌حل برون رفت از این مشکل خارج شدن از یک‌نواختی کتابها است.
او با اشاره به اهمیت ارزشمندی محتوا می‌گوید: مردم بیشتر از عنوان‌هایی که دغدغه خانواده است و برای قشر جوان هم جذابیت داشته باشد استقبال می‌کنند.
سیدمحمد، مصلحت اندیشی‌های سیاسی و شخصی را از آفات نشر کتاب می‌داند و ادامه می‌دهد؛ در حوزه نویسندگی کتاب آزاداندیشی وجود دارد و مطالب مفیدی نگاشته می‌شود اما بعضی از آن نوشته‌ها متأسفانه به‌خاطر احساس خطر و مصلحت‌اندیشی‌های سیاسی و شخصی منتشر نمی‌شود و نویسنده آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد و این درحالی است که درصد قابل توجهی از محتوای کتب دارای‌مجوز، تکراری است.
در ادامه به چند غرفه دیگر سرکی می‌کشیم و از چند کتاب و قیمت‌های پشت جلد آنها دیدن می‌کنیم، قیمت‌ها واقعا با روح آدمی بازی می‌کند، بازدید از قیمت کتابها را بی‌خیال میشویم.
به غرفه انتشارات صدرا که مرکز پخش آثار شهیدمطهری است می‌رسیم از این غرفه نسبت به غرفه‌های قبلی استقبال بهتری شده است، سراغ صاحب غرفه را می‌گیریم که محمدحسین جوان با ما هم‌سخن می‌شود، او که برعکس نام خود در امور مربوط به تألیف کتاب باتجربه است، گرانی و عدم بازاریابی در حوزه کتاب را از مشکلات اساسی این بازار می‌داند و ریشه تمام این گرانی‌ها را تورم معرفی می‌کند.
او در ادامه گذری بر چندسال گذشته بازار نشر کرده و برایمان از تأثیر گرانی کاغذ بر تیراژ کتابها می‌گوید که هیچ‌گاه تیراژ آثار شهیدمطهری از سه‌هزار نسخه پایین‌تر نبوده است اما اکنون شاهد تیراژ زیر هزار نسخه هم هستیم.
عدم نظارت بر استانداردهای نشر
البته او یکی دیگر از علل پایین آمدن استقبال مردمی از کتابها را وجود نرم‌افزارها و کتب مجازی می‌داند و دلیل استفاده از کتب نرم‌افزاری را این‌گونه بیان می‌کند: از کتب نرم‌افزای به‌خاطر راحتی آن استفاده می‌شود و برای کارهای تحقیقاتی با یک سرچ ساده مطلب مورد نظر فرد در دسترس او قرار می‌گیرد.
او به بررسی آسیب‌های فضای مجازی بر این بازار هم اشاره می‌کند و می‌گوید: مهمترین آسیب فضای مجازی ضربه به بازار نشر کتاب است و به عدم انس با کتاب و جدایی مردم با کتاب منجر شده است.
در پایان محمدحسین جوان گلایه‌اش از عدم نظارت مسئولان نسبت به استانداردهای نشر کتاب را این‌گونه ابراز می‌کند: متأسفانه برخی انتشارات هستند که صد نسخه کتاب را هم چاپ می‌کنند و کارایی آن صرفا برای رزومه و سابقه فرد است و در حقیقت کتاب‌سازی است و مسئولان مربوطه با این مقوله باید برخورد داشته باشند و جلوی آن را بگیرند؛ چراکه با این کتاب‌سازی‌ها زحمات و رنج‌های نویسندگانی که زمان طولانی برای کتاب خود صرف کرده‌اند هدر می‌رود.
در ادامه بازدید از نمایشگاه به غرفه نیستان می‌رویم، با صاحب غرفه که احسان حصاری نام دارد و جوان خندان و خون‌گرمی است گرم صحبت میشویم و درباره استقبال مردمی از رمان جدید رضا امیرخانی کمی بحث کردیم.
در ادامه احسان تفاوت و فاصله عالم واقع با عالم نوشتار را اشکال بازار نشر معرفی می‌کند و می‌گوید: این نکته که به هجمه‌های علیه ایران و اسلام در کتابها توجهی نمی‌شود و کتاب‌های منتشر شده با توجه به سلیقه و نیاز مردم نیست مشکلات نشر را دوچندان می‌کند.
عدم نگاه نویسندگان به نوجوانان و جوانان
او که از قیمت‌های بالای کتابها گله دارد می‌گوید: اولین چیزی که در غرفه‌ها مشاهده می‌شود قیمت بالای کتابها است که مانع استقبال مردم از بازار کتاب می‌شود، همچنین فضای مجازی و سطحی‌خوانی که اکثر مردم ایران به آن مبتلا هستند موجب عدم رغبت جوانان به کتاب‌های بالای صد صفحه شده است.
احسان، دلیل گرانی کتاب را قیمت کاغذ، هزینه‌های نشر کتاب و عدم نظارت بر انتشارات مختلف توصیف می‌کند.
درباره مشکلات نویسندگان از او می‌پرسیم که پاسخ داد: نپرداختن به موضوعات اصیل اسلامی و ایرانی اشکال اصلی نویسندگان است، اینکه در حوزه جوان و نوجوان کتاب‌های قابل قبولی وجود ندارد، درحالی‌که مهمترین رِنج سنی برای فرهنگ‌سازی نوجوانی است اما بیشتر نگاه‌ها به بزرگسالان است.
گفت‌وگویمان که با احسان عزیز به پایان رسید به غرفه سبک زندگی آل‌یاسین رفتیم و به شیخ خوش‌چهره و خوش‌آتیه‌ای که در غرفه نشسته و با لب‌تاب خود مشغول تحقیق بود پیشنهاد مصاحبه می‌دهیم، او که مسئول غرفه است پیشنهاد ما را با گرمی می‌پذیرد و چندقدمی هم به استقبالمان می‌آید.
وارد غرفه میشویم و با حجت الاسلام محمد مرادی سرپرست دفتر چاپ و نشر پژوهشکده سبک زندگی آل یاسین هم‌سخن میشویم؛ او یکی از عوامل کم شدن مراجعه مردمی به کتابها را افاده به کتاب‌های «فضای مجازی» می‌داند و توجه به پیشرفت تکنولوژی و دگرگونی که در ذائقه مطالعه ای افراد رخ داده است را از دلایل مهم فاصله جوانان از کتاب فاصله معرفی می‌کند، البته این فاصله گیری را مختص کشور ما نمی‌داند و معتقد است این اتفاق در همه جهان افتاده است.
تأمین هزینه‌های نشر از قیمت بالای کتابها
آقای مرادی تحلیل خود را از فضای موجود این‌گونه بیان می‌کند: بنابر فرموده رهبر معظم انقلاب و بزرگان دینی، خود کتاب فیزیکی سبب انس و الفت شده و جذاب‌تر است، با این حال اگر جوانان برای مطالعه به فضای مجازی مراجعه کنند، باز هم خوب است؛ اما جوانان باید بدانند که انسان تا حدی می تواند به صفحه گوشی یا تبلت نگاه کند و بیشتر از آن ضررهای جسمی در پی دارد، بنابراین کتاب خواندن بسیار بهتر و شیرین تر است.
حجت الاسلام مرادی گرانی قیمت کاغذ را یکی دیگر از مشکل بازار نشر معرفی می‌کند و می‌گوید نوسانات قیمت کاغذ، بحث چاپ و نشر را زمین گیر کرده و طبیعی است درصورت بالا بودن قیمت کاغذ، ناشر بخشی از این هزینه را از قیمت کتاب تأمین کند، از سوی دیگر هم خریدار، به هنگام مشاهده قیمت کتاب رغبتی به خرید پیدا نمی‌کند.
او در ادامه کمی چاشنی تأکید را به کلامش اضافه می‌کند و می‌گوید: انگیزه مطالعه، یکی از مشکلات جدی است که سبب کاهش سرانه مطالعه شده است، سرانه مطالعه در کشور ما بسیار نگران کننده است و ما به عنوان ناشر شوق و اشتیاقی جوانان برای مطالعه را در بازدیدکنندگان مشاهده نمی کنیم.
این فاضل دغدغه‌مند بعد از کمی تأمل به صحبت‌هایش ادامه می‌دهد؛ متولیان فرهنگی برای انس مردم با مطالعه باید به میدان آمده و از راه‌های مختلف در رسانه ها و فضای مجازی شروع به فرهنگ سازی کنند تا فرهنگ کتاب و کتاب خوانی در جامعه نهادینه شود.
او بهترین راهکار برای ارتقای سطح سرانه مطالعه در کشور را این‌گونه توصیف می‌کند: نویسندگان باید بر اساس نیاز علمی و رفتاری افراد دست به قلم شوند و با تشخیص هدف که جامعه برای رسیدن به آن تلاش می‌کند کتاب تولید کنند؛ همچنین قالب کتاب باید شیک، زیبا و دلپسند باشد و محتوایش نیز روان و قابل فهم باشد، از قیمتی مطلوب برخوردار باشد تا توجه خوانندگان را به خود جذب کند.
تحلیل‌های این پژوهشگر که چشم‌ها را نسبت به آینده کتاب‌خوانی بازتر می‌کند، انرژی ما را برای ادامه گفت‌وگو با بازدیدکنندگان و غرفه‌داران دوچندان می‌نماید.
بیشتر از یک ساعت از ابتدای بازدیدمان می‌گذرد، صندلی خالی کنار غرفه‌ای نگاهمان را جلب می‌کند، هنوز روی آن ننشسته‌ایم که طرف دیگر نگاهمان به حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی عضو مجلس خبرگان رهبری دوخته می‌شود که درحال بازدید از نمایشگاه است، بی‌خیال نشستن میشویم و این‌بار ما به استقبال این استاد حوزه رفته و درخواست مصاحبه می‌کنیم،
استاد مبلغی هم با چهره‌ای گشاده می‌پذیرد، وی با بیان اینکه کتاب همیشه یک جایگاه اساسی در نزد همه اقوام در زمینه نشر و توسعه علم، فرهنگ، آگاهی و افزایش سواد داشته است می‌گوید: وقتی سخن از سواد، علم و آگاهی به میان می آید، به نحوی کتب هم در همه ذهنیت های بشری به آن چسبیده است.
آقای مبلغی با اشاره به عدم تردید نسبت به اهمیت کتاب، جایگاه کتاب را دارای استحکام جدی میان بشریت معرفی می‌کند که مختص به عصر کنونی و یا گذشته نیست.
وی همچنین نظرش درباره کتاب‌های مجازی را این‌گونه بیان می‌کند: کتاب امروزه مصادیق جدید مجازی هم پیدا کرده است که بر این‌اساس نشر کتاب در کتب چاپی محدود نمی شود.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه می‌دهد؛ امروزه بازتعریف نشر و کتاب، کمک زیادی در جهت شناسایی میزان آگاهی از کتاب و سطح نشر کتاب را می‌کند.
وی راه جایگاه بخشیدن به کتاب در عصر حاضر را، شناسایی نیازهای انسان بیان می‌کند و می‌گوید: انسان دائما در حال تغییر است و کتاب هم باید متناسب با ادبیات انسان های امروزی و برگرفته از منابع اصیل علمی و منابع وحیانی منتشر شود.
کمی با این عالم حوزوی در راهروهای نمایشگاه قدم می‌زنیم و به مصاحبه ادامه می‌دهیم.
آرامش جامعه پیش‌شرط مطالعه
عضو مجلس خبرگان رهبری مهم ترین عوامل پایین بودن سرانه مطالعه در جامعه را این‌گونه توصیف می‌کند: نخستین دلیل آن عدم وجود آرامش در جامعه است که پیش شرط مطالعه است؛ اگر انسان در زندگی با شرایط گرفتاری و فقر روبه رو باشد، نباید از او انتظار داشت که در سطح بالایی از مطالعه قرار گیرد.
او یکی دیگر از عوامل پایین بودن سرانه مطالعه در کشور را این‌گونه توصیف می‌کند: متأسفانه امروزه کتاب هایی منتشر می‌شود که با نیازهای جامعه امروزی مطابقت ندارد و بیشتر نویسندگان برای پاسخ به نیازهای انتزاعی ذهن خودشان کتاب تولید می کنند.
او ادامه می‌دهد، بخش دیگری از ضعف رجوع به کتاب، ادبیات قدیمی و استفاده از شیوه های دیربازده در تولید کتاب است ولی فضای مجازی مفاهیم را به صورت کدوار و تیتروار جابه جا می کند؛ بر این اساس اگر کتاب نویسی در جامعه امروزی از این ادبیان عقب بماند بی شک جایگاه اش رو به حاشیه خواهد رفت.
وی دیگر راه برون رفت از معضل عدم کتاب‌خوانی را وجود طرح‌های تشویقی برای مطالعه کتاب دانست و آن را سبب رغبت به مطالعه معرفی کرد.
صحبتمان با این استاد فاضل که تمام می‌شود، به غرفه اشراق وعرفان، مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله اعرافی است می‌رویم و با ابوالقاسم سلیمانی مسئول غرفه هم‌سخن میشویم، از او علت کاهش سرانه مطالعات را می‌پرسیم که پاسخ می‌دهد: البته نظر بنده این است که شکل مطالعه تغییر کرده، سرانه مطالعه کتاب‌های فیزیکی کاهش یافته و تبدیل به کتاب‌های مجازی و رایانه‌ای شده است، در حقیقت حرکت جوانان به سمت سطحی‌خوانی و کتاب‌های صوتی بوده است که دلیلش هم بی‌حوصلگی و راحت‌طلبی آنها است.
او یکی از دلایل پایین آمدن سرانه مطالعه کتاب را کاهش کیفیت آنها می‌داند که باعث سلب اطمینان مردم و جوانان می‌شود و عدم توزیع مناسب کتاب را دلیل دیگر آن بیان می‌کند و می‌گوید: شما مشاهده می‌کنید نمایشگاه‌های کتاب که محل مناسبی برای توزیع کتاب است به اندازه کافی برگزار نمی‌شود و گرانی کتاب هم به‌دلیل شرایط اقتصادی جامعه است که سبد کالای خانواده‌های ایرانی از کتاب خالی شده است.
از غرفه اشراق و عرفان خارج میشویم و کم‌کم به پایان مسیر خود نزدیک میشویم که با یکی از نویسنده‌ها و پژوهشگران حوزوی روبه‌رو میشویم که درحال خرید کتاب‌های موردنیاز خود است.
با حجت الاسلام ابوالفضل حافظیان که نویسنده حوزوی و پژوهشگر نسخه‌های خطی و میراث‌پژوهی است درباره‌ی حاشیه‌های نمایشگاه کتاب دین گفت‌وگو را ادامه دادیم.
این فاضل محقق فضای نمایشگاه امسال را این‌گونه توصیف می‌کند: این نمایشگاه در عرصه کتب دینی بسیار غنی بوده و فرصت بسیار مناسبی برای پژوهشگران دینی است تا با مراجعه به این‌جا، کتاب های مورد نیازشان را تهیه کنند.
محتوای کتابها مطابق نیازهای جوانان باشد
آقای حافظیان که متفکر بودن او در کلامش مشخص است درباره تدوین کتابها این‌گونه نظرش را بیان می‌کند: کتابها باید به گونه‌ای تدوین شود که پاسخگوی نیازهای جوانان بوده و به شبهات آنها جواب قانع کننده دهد، جوانان امروزی بیشتر به سوی فضای مجازی گرایش دارند، بنابراین امکاناتی باید فراهم شود تا کتب مورد نیازشان در این فضا تهیه شده و در اختیارشان قرار گیرد.
این نویسنده حوزوی که تا کنون 30 جلد کتاب در زمینه میراث پژوهی تألیف کرده است، مشکلات و موانع نویسندگی را این‌گونه بیان می‌کند: متأسفانه نویسندگان در ایران از محروم ترین اقشار هستند و این در حالی است که این شغل جزء باارزش‌ترین مشاغل دنیا است.
او از کمبود امکانات نویسندگی گله‌ای می‌کند و می‌گوید: برای مثال بنده که یک طلبه نویسنده هستم از کمترین امکانات برخوردارم و حتی علی رغم نگارش 30 جلد کتاب، هنوز نتوانسته ام یک دستگاه کامپیوتر برای کارم تهیه کنم.
حجت الاسلام حافظیان گریزی به وظایف مسئولان می‌زند و می‌گوید: مجلس باید به گونه ای قانون تصویب کند تا برای نویسندگان تسهیلاتی در نظر گرفته شود که به راحتی بتوانند به کار پژوهشی و تدوین کتاب بپردازند و امیدواریم به نخبگان بدون مدرکی که کتاب‌هایشان، کتاب سال جمهوری اسلامی می‌شود و یا در جشنواره‌های مهم مقام می‌آورند، مدرک اعطا شود تا بتوانند از مزایای آن استفاده‌های لازم را ببرند و با تلاش بیشتری کار پژوهشی انجام دهند.
این نویسنده حوزوی که سردبیری مجله میراث شهاب وابسته به کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی را در کارنامه خود دارد، ادامه می‌دهد؛ به نویسندگانی که در عرصه میراث پژوهی فعالیت می کنند باید اجازه استفاده از کتاب‌خانه‌های بزرگ همانند کتابخانه آستان‌قدس‌رضوی، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی و ...داده شود تا میراث علمی گذشتگان و علما را احیا کنند.
از درب خروجی نمایشگاه که خارج میشویم باخود می‌گوییم کاش این گزارش و درد دلهای اهل کتاب به گوش مسئولان برسد تا مشکلات حوزه نشر و کتاب هرچه سریع‌تر رو به افول درآید./۸۷۶/ز۵۰۲/س
خبرنگاران: مهدی شاهی و حسین ثالث مؤید